Παραδείγματα αναγκαιότητας ύπαρξης κοινωνικής παιδαγωγικής μέσα από εκπαιδευτικά δρώμενα

  

                                                                                                   του Πλαϊνού Γεωργίου

                                                                                                     Εκπαιδευτικού Π.Ε.

 

Στη σύγχρονη και ιδιαιτέρως απαιτητική κοινωνία, η εκπαίδευση πρέπει να αποβλέπει στη δημιουργία αρμονικής ζωής μεταξύ των μελών της κοινωνίας. Γι? αυτό ακριβώς σκοπός της είναι να οπλίσει τους νέους με όλα εκείνα τα εφόδια που θα τους κάνουν ικανούς να συντελέσουν όσο το δυνατόν περισσότερο στην αρμονία της κοινωνικής ζωής. Έτσι, ο απώτερος στόχος της αγωγής πρέπει να είναι πάντοτε η δημιουργία ενός «κοινωνικού ατόμου». Η κοινωνικότητα του ατόμου προσδιορίζεται από την προσαρμογή του μέσα στο κοινωνικό σύνολο και από τη συμπεριφορά του ως προς αυτό. Τα στοιχεία που συντελούν στην αλλαγή της κοινωνίας μέσω της αγωγής είναι η αναγκαιότητα των ανθρώπινων ενεργειών, η αντικειμενική αξία των πράξεων, η ηθική και κοινωνική τάξη, η ελεύθερη σκέψη και η εκτέλεση του καθήκοντος[1].

Ως εκπαιδευτικοί με εμπειρία στα εκπαιδευτικά δρώμενα, οφείλουμε να καταστήσουμε σαφές το γεγονός ότι οι εν λόγω σκέψεις απηχούν την ισχυρή βεβαίωση που ασπαζόμαστε ότι η εκπαίδευση σήμερα ενέχει ήδη ή θα μπορούσε να αποκτήσει καταλυτικό ρόλο στις μεταρρυθμίσεις που θα σημαδέψουν την κοινωνία και θα την επανατοποθετήσουν σε τροχιά προόδου.

Αρχικά, ορίζουμε την εκπαίδευση ως την κοινωνικά οργανωμένη και συστηματική διαδικασία μόρφωσης του ανθρώπου, μόρφωση που αφορά στην αφομοίωση των πολιτισμικών επιτευγμάτων καθώς και των τρόπων πολιτιστικής δημιουργίας και συνεπώς στην απόκτηση μορφής, δηλαδή προσωπικότητας[2]. Η εκπαίδευση μπορεί να παίξει έναν μεταρρυθμιστικό ρόλο στις σύγχρονες κοινωνίες, γιατί διέπεται από τα σημερινά κοινωνικά δεδομένα και τα ερωτηματικά που βασανιστικά ζητούν άμεσα απαντήσεις. Η αγωγή των παιδιών σήμερα είναι προσανατολισμένη στις υπάρχουσες ανάγκες μέσα από τις οποίες αποκαλύπτονται οι αλλαγές που πρέπει να συμβούν για να εξελιχθεί θετικά η κοινωνία.

Άλλωστε, η ανάπτυξη ενός αυτόνομου κλάδου στην επιστήμη της Παιδαγωγικής, αυτόν της Κοινωνικής Παιδαγωγικής αποδεικνύει έμπρακτα την προτεραιότητα που θέτει η εκπαίδευση στον κοινωνικό οργανισμό. Σύμφωνα με την Κοινωνική Παιδαγωγική, επιζητείται η ρύθμιση της αγωγής με βάση τις κοινωνικές αρχές και αξίες, την εξυπηρέτηση του κοινωνικού συμφέροντος καθώς και την κατάσταση που διάγει και των αναγκών που αναδύονται. Τα άτομα πρέπει να διαπαιδαγωγηθούν ως άτομα αυτόνομα αλλά και ως ισχυρά μέλη της κοινωνίας. Αν το άτομο μάθει μέσω της εκπαίδευσης να μην αγνοεί αλλά να αφουγκράζεται τους πάντες πλησίον του θεωρώντας τον εαυτό του συνεργάτη-μέλος του κοινωνικού συνόλου, τότε σίγουρα και οι εγωιστικές-ατομικές τάσεις θα εξαλειφθούν και η προαγωγή της κοινωνίας θα επιτευχθεί. 

Πολλές φορές έχουμε βρεθεί αντιμέτωποι με παιδιά που διαθέτουν ικανότητες και ισχυρή θέληση και τα οποία οραματίζονται ένα καλύτερο αύριο. Η λαχτάρα τους να «φέρουν» πιο κοντά στα δικά τους οράματα την κοινωνία, μέσα στην οποία βιώνουν και την οποία οι ίδιοι θα διοικήσουν είναι τόσο μεγάλη που διακατέχονται από ρηξικέλευθες απόψεις για ένα διαφοροποιημένο κοινωνικό γίγνεσθαι. Άλλωστε, γνωρίζουμε όλοι πολύ καλά πως η ορμητικότητα της νέας γενιάς, η μαχητικότητα της σκέψης τους, η πίστη στην καλυτέρευση των συνθηκών και η αισιόδοξη ματιά τους ως προς την οπτική με την οποία κοιτάζουν τα πράγματα και τις καταστάσεις που τους περιβάλλουν είναι ορισμένα από τα δυναμικά στοιχεία ώθησης που της επιτρέπει να ονειρεύεται και να αναζητά μια εξελιγμένη κοινωνία.

Πόσες φορές δεν έχουμε δει ανθρώπους που από μικρή ηλικία ξεχώριζαν για τις προοδευτικές τους απόψεις, μεγαλώνοντας να γίνονται ρυθμιστές της κοινωνικής ζωής προσφέροντας όλες τους τις δυνάμεις για τον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας, την οποίαν διακαώς επιθυμούσαν να μετασχηματίσουν. Τα σωστά εφόδια λοιπόν που προσφέρει στα παιδιά η εκπαίδευση στο σχολείο καθώς και το υπόβαθρο που δημιουργείται, τούς επιτρέπει να βάλουν τις βάσεις για τις μεταρρυθμίσεις που επιθυμούν.

Ωστόσο, αυτές οι αλλαγές πρέπει να γίνονται πάντα υπό προυποθέσεις για να μην βρεθούμε στο εντελώς αντίθετο άκρο της κοινωνικής αναρχίας. Σημαντικό ρόλο σ? αυτή τη διαδικασία διαδραματίζει ο ρόλος των δασκάλων, οι σκοποί και οι στόχοι της επιδιωκόμενης μάθησης, οι μέθοδοι διδασκαλίας, τα μέσα αγωγής και οι τρόποι-δραστηριότητες με τους οποίους θα πραγματοποιηθεί η ριζική τομή στο κοινωνικό προσκήνιο.

Πριν όμως από την ανάλυσή τους οφείλουμε να επισημάνουμε πως απαραίτητη προϋπόθεση για οποιαδήποτε κοινωνική αλλαγή είναι η ύπαρξη δημοκρατικού πολιτεύματος και φιλελεύθερης σκέψης που θα επιτρέπει απρόσκοπτα τη εξέλιξη των ατόμων σε πολίτες με ενεργό ρόλο μέσα στην κοινωνία. Σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία, η εκπαίδευση νοείται ως μέσο βελτίωσης των κοινωνικών πραγμάτων. Η ιδέα ότι τα σχολεία μπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο στη διασφάλιση της ομαλής κοινωνικής εξέλιξης, λειτουργώντας ως χώρος, όπου οι μαθητές μαθαίνουν να σέβονται ο ένας τον άλλο και να διευθετούν τις διαφορές τους με έλλογο και δίκαιο τρόπο, διά της αναφοράς σε ουδέτερους, αμερόληπτους και συμπεφωνημένους κανόνες είναι βασική παράμετρος λειτουργίας της σύγχρονης εκπαίδευσης[3].

Η επικοινωνία μεταξύ των παιδιών μέσα στα πλαίσια του σχολείου και η ανταλλαγή εμπειριών συμβάλλει στην αναπροσαρμογή των κοινωνικών θεσμών. Κάτι τέτοιο πρέσβευε και το κίνημα της προοδευτικής εκπαίδευσης του Dewey, όπου ο πραγματισμός του προϋπόθετε ότι η εκπαίδευση θα βρισκόταν στην υπηρεσία της δημοκρατίας για την ανάπτυξη του συλλογικού συμφέροντος. Εφόσον, «η ελεύθερη ανάπτυξη του καθενός είναι η προϋπόθεση για την ελεύθερη ανάπτυξη όλων»[4], τότε καταλήγουμε στην αντίληψη ότι η παιδεία αποτελεί μεγάλο κομμάτι της προσπάθειας για κοινωνική χειραφέτηση. Η δυνατότητα της εκπαίδευσης να ρυθμίσει και γιατί όχι και να βελτιώσει τις κοινωνικές σχέσεις καταλήγει στην αντίληψη των ίσων ευκαιριών, της παροχής δηλαδή σε όλους τους μαθητές ίσης πρόσβασης στα μορφωτικά αγαθά, ώστε να έχουν όλοι τη δυνατότητα απόκτησης εφοδίων για την πραγμάτωση του δικού τους έλλογου σχεδίου αγαθούς ζωής που ως βασική παράμετρος θα συντελέσει στη συνολική μεταρρύθμιση της αλλαγής της κοινωνίας[5].

Τελικά, η αλληλεπίδραση εκπαίδευσης και κοινωνίας καθίσταται σαφής αν αναλογιστούμε ότι η εκπαίδευση λειτουργεί ως το κυριότερο όργανο ανανέωσης των συνθηκών ύπαρξης της κοινωνίας. Γιατί, καθώς η σχολική ζωή δεν είναι παρά το κουκούλι της κοινωνικής ζωής, εφόσον ετούτη δεν είναι παρά η συνέχεια και η ανάπτυξη εκείνης, είναι αδύνατον οι κύριες διαδικασίες με τις οποίες λειτουργεί η μία να μην υπάρχουν και στην άλλη. Όσο καλύτερα θα γνωρίζουμε την κοινωνία, τόσο καλύτερα θα μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε όλα όσα συμβαίνουν στον κοινωνικό μικρόκοσμο που είναι το σχολείο. Έτσι, από όποια άποψη κι αν εξετάσει κανείς την εκπαίδευση, μας παρουσιάζεται πάντα με τα ίδια χαρακτηριστικά. Είτε πρόκειται για τους σκοπούς που ακολουθεί, είτε για τα μέσα που χρησιμοποιεί, σε κοινωνικές ανάγκες ανταποκρίνεται πάντα? συλλογικές ιδέες και συλλογικά συναισθήματα εκφράζει κάθε φορά. Χωρίς αμφιβολία, το ίδιο το άτομο επωφελείται απ? αυτήν. Οφείλουμε στην εκπαίδευση το καλύτερο κομμάτι του εαυτού μας, κι αυτό είναι κοινωνικής προέλευσης[6].

 

Βιβλιογραφία

1.      Δανασσής-Αφεντάκης, Αντ. Κ., Εισαγωγή στην Παιδαγωγική, Θεματική της Παιδαγωγικής Επιστήμης, τόμ. Α?, Αθήνα 1992.

2.      Μαρξ, Κ. ? Ένγκελς, Φ., Μανιφέστο, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1982.

3.      Ντυρκέμ, Εμίλ, «Παιδαγωγική και κοινωνιολογία», (μτφρ. Θ. Ανθογαλίδου), Θεσσαλονίκη 1999.

4.      Παυλίδης, Π., «Αναζητώντας τους σκοπούς της εκπαίδευσης. Για την επανεξέταση του ιδεώδους της αυτονομίας», Σύγχρονη Εκπαίδευση, τεύχ. 147 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2006).

 

 

 


[1] Δανασσής-Αφεντάκης, Αντ. Κ., Εισαγωγή στην Παιδαγωγική, Θεματική της Παιδαγωγικής Επιστήμης, τόμ. Α?, Αθήνα 1992, σελ. 233.

 [2] Παυλίδης, Π., «Αναζητώντας τους σκοπούς της εκπαίδευσης. Για την επανεξέταση του ιδεώδους της αυτονομίας», Σύγχρονη Εκπαίδευση, τεύχ. 147 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2006), σελ. 1.

[3] Παυλίδης, 2006, ό. π., σελ. 12.

[4] Μαρξ, Κ. ? Ένγκελς, Φ., Μανιφέστο, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1982, σελ. 48.

[5] Παυλίδης, 2006, ό. π., σελ. 13.

[6] Ντυρκέμ, Εμίλ, «Παιδαγωγική και κοινωνιολογία», (μτφρ. Θ. Ανθογαλίδου), Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 7-8.

επιστροφή